પ્રાચીન ભારતનો ગૌરવશાળી વિજ્ઞાન વારસો

પ્રાચીન ભારતે વિશ્વને ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્રના ક્ષેત્રમાં અનહદ યોગદાન આપ્યું છે. આ લેખમાં આપણે કેટલાક મહાન વૈજ્ઞાનિકો અને તેમના ઉલ્શોલેખનીય શોધો વિશે જાણીશું.

મુખ્ય મુદ્દાઓ

• આર્યભટ્ટ અને શૂન્યની શોધ
• ભાસ્કરાચાર્યના ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્રના યોગદાન
• બ્રહ્મગુપ્ત અને દશાંશ પદ્ધતિ

આર્યભટ્ટ અને શૂન્યની શોધ (5મી સદી)

પ્રાચીન ભારતના પ્રખ્યાત ગણિતશાસ્ત્રી અને ખગોળશાસ્ત્રી આર્યભટ્ટે 5મી સદીમાં શૂન્યની શોધ કરી હતી. તેમનું મહત્વનું ગ્રંથ “આર્યભટ્ટિયમ” ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્રના અનેક મહત્વના સિદ્ધાંતોનું વર્ણન કરે છે. શૂન્યની શોધ ગણિતના ઇતિહાસમાં એક ક્રાંતિકારી ઘટના હતી.

ભાસ્કરાચાર્ય (12મી સદી): ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્રનો જાદુ

ભાસ્કરાચાર્ય પ્રાચીન ભારતના અન્ય એક મહાન ગણિતશાસ્ત્રી હતા. તેમનો “સિદ્ધાંતશિરોમણિ” ગ્રંથ ગણિત અને ખગોળશાસ્ત્રના ઘણા સિદ્ધાંતોનું વર્ણન કરે છે. તેમણે પૃથ્વીના ધ્રુવો પર છ-છ મહિના દિવસ-રાત રહે છે તે વાતનો સૌપ્રથમ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે પૃથ્વીના પરિઘનું માપ પણ આધુનિક વિજ્ઞાન સાથે સુસંગત રીતે શોધ્યું હતું. ઉપરાંત, તેમણે પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણના સિદ્ધાંતનો પણ ખ્યાલ આપ્યો હતો.

બ્રહ્મગુપ્ત અને દશાંશ પદ્ધતિ

પ્રાચીન ભારતના ઋષિ બ્રહ્મગુપ્તે “બ્રહ્મસ્પુટસિદ્ધાંત” નામનો ગ્રંથ રચ્યો હતો, જેમાં દશાંશ પદ્ધતિનું વિગતવાર વર્ણન છે. આ દશાંશ પદ્ધતિ આરબ દેશોમાં પહોંચી અને ત્યાંથી યુરોપમાં ફેલાઈ.

તાલીકા: પ્રાચીન ભારતના કેટલાક મહત્વના વૈજ્ઞાનિકો

પ્રાચીન ભારતે વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં અમૂલ્ય યોગદાન આપ્યું છે. આર્યભટ્ટ, ભાસ્કરાચાર્ય અને બ્રહ્મગુપ્ત જેવા મહાન વૈજ્ઞાનિકોના કાર્યો આજે પણ પ્રેરણાદાયક છે અને આપણને ભારતીય વિજ્ઞાનના ગૌરવશાળી વારસાનો ગર્વ કરાવે છે.

FAQ