લોહચુંબક એક એવી વસ્તુ છે જે લોખંડ જેવી ધાતુઓને પોતાની તરફ આકર્ષે છે. આ આકર્ષણ ચુંબકીય ક્ષેત્રને કારણે થાય છે જે ચુંબકના આસપાસ હોય છે. આ ક્ષેત્ર અણુઓની ગોઠવણીને કારણે ઉત્પન્ન થાય છે.
લોહચુંબક બનાવવાની બે મુખ્ય રીતો
લોહચુંબક બનાવવાની બે મુખ્ય રીતો છે:
- વીજળીનો ઉપયોગ કરીને (ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટ): લોખંડના ટુકડાની આસપાસ તાંબાના તારનું ગુંચળું વીંટાળી અને તેમાં વીજળી પસાર કરવાથી કામચલાઉ ચુંબક બને છે. વીજળી બંધ કરતાં જ ચુંબકીય ગુણધર્મ ગુમાવે છે.
- કાયમી ચુંબક બનાવવાની રીત: એક મજબૂત કાયમી ચુંબકને લોખંડના ટુકડા સાથે એક જ દિશામાં ઘસવાથી લોખંડનો ટુકડો પણ ચુંબક બની જાય છે. આ પ્રકારનો ચુંબક કાયમી રીતે ચુંબકીય ગુણધર્મ ધરાવે છે.
ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટ
ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટ બનાવવા માટે, એક લોખંડનો કોર લો અને તેની આસપાસ ઇન્સ્યુલેટેડ વાયરનું ગુંચળું વીંટાળો. જ્યારે વીજળી પસાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે ગુંચળું ચુંબકીય ક્ષેત્ર ઉત્પન્ન કરે છે અને કોરને ચુંબકીય બનાવે છે. વીજળી બંધ કરતાં જ ચુંબકીય શક્તિ ખતમ થાય છે.
કાયમી ચુંબક
કાયમી ચુંબક બનાવવા માટે, ફેરોમેગ્નેટિક સામગ્રી (જેમ કે સ્ટીલ) ને મજબૂત ચુંબકીય ક્ષેત્રમાં ગોઠવવામાં આવે છે. આ ગોઠવણી કાયમી ચુંબકીય ગુણધર્મો બનાવે છે.
ચુંબકના ધ્રુવો
દરેક ચુંબકમાં બે ધ્રુવો હોય છે: ઉત્તર ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવ. સમાન ધ્રુવો એકબીજાને અપાકર્ષે છે, જ્યારે વિરુદ્ધ ધ્રુવો એકબીજાને આકર્ષે છે.
લોહચુંબકના ઉપયોગો
લોહચુંબકનો ઉપયોગ ઘણા ઉપકરણો અને સાધનોમાં થાય છે, જેમ કે:
- હોકાયંત્ર: દિશા નક્કી કરવા માટે
- ડોરબેલ: ઘંટડી વાગવા માટે
- સ્પીકર: ધ્વનિ ઉત્પન્ન કરવા માટે
- ઇલેક્ટ્રિક મોટર: ગતિ ઉત્પન્ન કરવા માટે
- જનરેટર અને ડાયનેમો: વીજળી ઉત્પન્ન કરવા માટે
- મેગ્નેટિક રેઝોનેન્સ ઇમેજિંગ (MRI) મશીનો:
- હાર્ડ ડિસ્ક અને અન્ય ડેટા સ્ટોરેજ ઉપકરણો
લોહચુંબક એક અદ્ભુત વૈજ્ઞાનિક ઘટના છે જેનો ઉપયોગ આપણા રોજિંદા જીવનમાં ઘણા ઉપકરણોમાં થાય છે. ઉપરોક્ત માહિતી દ્વારા તમે લોહચુંબક વિશે વધુ જાણકારી મેળવી શકશો.
